Wydaje się, że zjawisko nadużywania alkoholu przez osoby starsze jest niedocenianym problemem społecznym. Jednocześnie w wielu krajach rośnie liczba starszych osób, których ten problem dotyczy1. Bywa to trudne jednak do rozpoznania i zbadania.
Po pierwsze dlatego, że skutki zdrowotne wynikające z nadmiernego picia mogą być przesłaniane przez problemy związane z procesem starzenia się lub zażywaniem leków, np. problemy z pamięcią, demencja, cukrzyca.
Po drugie, osoby starsze piją najczęściej w domu wśród bliskich i znajomych lub w samotności2. Jeżeli należą do środowiska, w którym normą jest picie alkoholu, nie zwraca to niczyjej uwagi.
Najczęstsze powody picia alkoholu
W literaturze wśród przyczyn sięgania po alkohol wymienia się przede wszystkim takie powody jak: osamotnienie, brak wiedzy, jak radzić sobie ze stratami i problemami, łagodzenie bólu fizycznego i problemów psychicznych. Osoby pijące alkohol w starszym wieku możemy podzielić na dwie grupy. Pierwsza z nich to ludzie, których wcześniej dotyczył problem uzależnienia. Poza towarzyszącymi nałogowi szkodami zdrowotnymi doświadczają oni często również strat społecznych, np. mają słabe więzi rodzinne lub zupełnie zostały one zerwane z powodu uzależnienia. Do drugiej należą osoby, które zaczęły pić w sposób ryzykowny lub nadmierny już w późniejszym wieku. Dla części z nich – zwłaszcza na początku spożywania alkoholu – może być po prostu częścią życia towarzyskiego i rozrywki3. Wraz z wiekiem nie tylko pogłębiają się problemy zdrowotne, ale też zmniejszają się siły życiowe, zachodzą zmiany w sytuacji społecznej (np. umierają bliscy, znajomi), co rzutuje na ogólną kondycję i motywację do picia alkoholu. Może on być postrzegany jako najbardziej dostępny sposób radzenia sobie ze stresem towarzyszącym np. przejściu na emeryturę, żałobie, problemom somatycznym. Warto dodać, że nadal wśród osób starszych pokutuje mylne przekonanie o zdrowotnych właściwościach alkoholu. Co dziesiąty badany w wieku 60–64 lata potwierdził, że pije dla zdrowia lub traktuje go jako część właściwej diety (5,0%)4.
Dlaczego alkohol w starszym wieku jest niebezpieczny?
Picie alkoholu w starszym wieku jest ryzykowne z wielu powodów. Zmniejszona aktywność enzymu rozkładającego alkohol w układzie pokarmowym sprawia, że jest on dla organizmu bardziej toksyczny. Osoby starsze mogą zatem odczuwać silniej działanie tej samej ilości alkoholu, która wcześniej wydawała się „bezpieczna”. To sprawia, że skutki picia są bardziej dotkliwe i narażają na pojawianie się lub pogłębienie istniejących chorób. Należą do nich m.in. cukrzyca, nadciśnienie, osteoporoza, uszkodzenia wątroby, osłabienie odporności, nowotwór, depresja i inne problemy psychiczne. Nadmierne picie alkoholu prowadzi do niedoborów składników pokarmowych, w tym m.in. witamin z grupy B. Ich braki przyczyniają się do zaburzeń o podłożu neurologicznym. Alkohol utrudnia również wykorzystanie dostarczanych organizmowi składników odżywczych m.in. z powodu zaburzeń enzymów trawiennych. W przypadku osób starszych niedożywienie naraża je na szereg problemów zdrowotnych, w tym osłabienie siły mięśniowej, utratę odporności, anemię, trudności w gojeniu ran. W ogólnym rozrachunku alkohol jeszcze bardziej przyspiesza proces starzenia się organizmu. Dotyczy to również niszczenia mózgu, w tym części odpowiedzialnej za myślenie i pamięć. Zwiększa więc ryzyko demencji. Kolejne zagrożenia wynikają z interakcji alkoholu z lekami, zarówno tymi wydawanymi na receptę, jak i bez recepty. Zaburzenia równowagi i koordynacji po alkoholu mogą z kolei prowadzić do wypadków i złamań, które wymagają dłuższego leczenia i rekonwalescencji niż wcześniej.
Na co zwracać uwagę?
Na rozwijający się problem nadmiernego picia alkoholu u osoby starszej mogą wskazywać butelki alkoholu (również opróżnione) pochowane w różnych miejscach w mieszkaniu, zmiany zachowania (takie jak izolowanie się od rodziny), entuzjastyczne reakcje na możliwość spożycia alkoholu, częste proponowanie wspólnego napicia się. Narastający problem może przejawiać się również większą ilością urazów, bezsennością czy zaburzeniami nastroju (głównie depresyjnymi i lękowymi).
Jak ochronić osobę starszą przed nadmiernym piciem alkoholu?
W profilaktyce nadmiernego picia alkoholu wśród osób starszych znaczenie mogłoby mieć rozpowszechnianie wiedzy na temat szkodliwości picia alkoholu na tym etapie życia, przeciwdziałanie osamotnieniu i izolacji, zapewnienie dostępu do pomocy psychologicznej i psychiatrycznej, która umożliwiałaby odpowiednie wczesne leczenie problemów psychicznych, dostęp do zajęć aktywizacyjnych i regularnych badań.
