Niezależnie od płci, wieku, statusu społecznego, wcześniejszych doświadczeń życiowych przemoc domowa łączy się z negatywnymi następstwami. Konsekwencje przemocy można obserwować bezpośrednio po zdarzeniu, jak i po pewnym czasie.
Rodzaj konsekwencji i ich siła zależeć będzie przede wszystkim od poniższych czynników:
- rodzaju doznawanej przemocy i długości czasu jej trwania;
- stanu psychofizycznego osoby krzywdzonej;
- jej wieku i etapu rozwoju;
- czynników sytuacyjnych, takich jak np. obecność społecznego wsparcia.
Za sytuację przemocy domowej odpowiada zawsze osoba, która stosuje przemoc. Wykorzystuje swoją siłę i pozycję wobec osoby zależnej i słabszej. Dlatego dzieciom, osobom przewlekle chorym, starszym, z niepełnosprawnościami, a także osobom dorosłym, które w dzieciństwie były krzywdzone, może być szczególnie trudno ochronić się przed przemocą.
Dlaczego tak trudno się ochronić?
Osoba stosująca przemoc ze względu na bliskość relacji z osobą, którą krzywdzi (spędza z nią życie, mieszka z nią i bardzo dobrze ją zna), ma czas i możliwości, by ją kontrolować i uczynić bezbronną. Na tyle bezbronną, że często bez pomocy z zewnątrz nie będzie potrafiła tych zachowań przemocowych powstrzymać. Jednocześnie opowiedzenie o przemocy innym członkom rodziny, przyjaciołom może być nawet trudniejsze niż podzielenie się tym z obcymi ludźmi – zwłaszcza w sytuacji, gdy rodzina, w której dochodzi do przemocy, ma pozytywny wizerunek w środowisku. Pokonanie tej bariery rodzi w osobach doznających przemocy ogromne poczucie wstydu oraz lęku przed tym, że nikt w to nie uwierzy. Tym, co utrudnia przezwyciężenie przemocy, jest także poczucie bezradności i mechanizmy obronne, które służą utrzymaniu więzi. W ich wyniku osoba doznająca przemocy może ulegać złudzeniu, że jeżeli tylko się o to bardziej postara, będzie w stanie odzyskać kontrolę i zapobiec krzywdzącym zachowaniom, W określonych sytuacjach unika więc osoby stosującej przemoc, „schodzi” jej z drogi, podporządkowuje się. Często przypisuje sobie winę za osobę, która krzywdzi („to moja wina”, „gdybym zachował/a się inaczej, nie byłoby tej sytuacji”). Choć tego rodzaju myśli mają charakter autodestrukcyjny, na moment dają poczucie wpływu na swoją sytuację. Kiedy osoba doznająca przemocy z kolei poczuje się mocniejsza, próbuje wymóc na osobie stosującej przemocy składanie obietnic poprawy, grożąc np. rozwodem. Wspomniane reakcje nie pomagają jednak zatrzymać przemocy.
Skutki psychologiczne i zdrowotne doświadczania przemocy
Osoby doznające przemocy mogą doświadczać jej skutków w różnych obszarach życia. Przemoc wpływa negatywnie na funkcjonowanie emocjonalne, poznawcze, społeczne i zdrowie.
Przemoc może spotęgować chroniczny stres, przerażenie, bezradność prowadząc do wykształcenia traumy relacyjnej, czyli urazu psychicznego spowodowanego przez krzywdzące zachowania, budzące przekonanie o zagrożeniu zdrowia i życia. Doświadczenia traumatyczne charakteryzują się tym, że przekraczają możliwości obronne człowieka i mogą prowadzić do jego załamania psychicznego. Konsekwencją doświadczania przemocy domowej może być również depresja, zaburzenia lękowe, w tym PTSD (z ang. Posttraumatic Stress Disorder) czy myśli samobójcze.
Doznawanie przemocy prowadzi do wykształcenia poczucia bezradności. Oznacza to, że traci się poczucie wpływu na swoje życie. Dlatego osoby doznające przemocy domowej mogą wydawać się bierne i wycofane. Sytuacja przemocy odbija się negatywnie na ich poczuciu wartości oraz kondycji psychicznej. Doświadczenie przemocy niszczy ich zaufanie do ludzi. Co skutkuje tym, że osoby krzywdzone przez najbliższych mają duże problemy z nawiązywaniem i utrzymywaniem bliskich relacji. Sytuacje społeczne mogą w nich wywoływać lęk, który niekiedy próbują ukrywać okazując wrogość. Przemoc domowa może utrudniać funkcjonowanie poznawcze, które przejawia się problemami z koncentracją, pamięcią, skupieniem się. To z kolei wywołuje kolejne problemy w życiu codziennym i zawodowym. Osoby z doświadczeniem przemocy mogą być bardziej podatne na podejmowanie zachowań ryzykownych, w tym używanie substancji psychoaktywnych – alkoholu czy narkotyków. W ten sposób próbują sobie radzić z m.in. przeżywanym cierpieniem. Doznają dolegliwości zdrowotnych z powodu wypadków (do których może dochodzić przez rozkojarzenie czy nieuwagę) i urazów (które powstają wskutek przemocy fizycznej). Choroby przewlekłe, zaburzenia snu, zaburzenia psychosomatyczne, zaburzenia odżywiania mogą również rozwijać się w następstwie doznawania przemocy.
Zdarza się, że same osoby doznające przemocy domowej nie łączą swoich problemów zdrowia psychicznego i somatycznego czy niekorzystnych zmian w funkcjonowaniu z sytuacją domową, np. bezsenności, oziębłości, rozdrażnienia. Nie wiedzą o tym, że to co się z nimi dzieje, jest następstwem relacji z osobą stosującą przemoc. Kontaktują się z lekarzami, szukając przyczyn złego samopoczucia. Skutki przemocy manifestują się w różnych obszarach życia, które mogą wydawać się niepowiązane bezpośrednio z jej doświadczaniem. Z pewnością przerwanie milczenia i zwrócenie się o pomoc jest kluczowym krokiem do tego, aby zrozumieć te zależności i ochronić się przed przemocą. Pierwszym krokiem może być skontaktowanie się z Ogólnopolskim Pogotowiem dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” tel. 800 12 00 02.
