Minęło ponad 50 lat, odkąd naukowcy powiązali spożywanie alkoholu przez kobiety w czasie ciąży z problemami zdrowotnymi ich dzieci. Wskazali nie tylko na skutki wpływu alkoholu na rozwój dziecka w okresie ciąży, ale także odległe następstwa takiej ekspozycji.
Pierwszym opisanym wówczas uszkodzeniem był płodowy zespół alkoholowy nazywany FAS (od ang. Fetal Alcohol Syndrome)
Do charakterystycznych cech występujących u dzieci z FAS zaliczono:
- małogłowie, czyli zmniejszone wymiary czaszki i mózgu, związane z nieprawidłowym rozwojem i uszkodzeniami mózgu,
- prenatalne i postnatalne zaburzenia wzrostu dotyczące masy oraz długości ciała dziecka (niski wzrost),
- charakterystyczne cechy budowy twarzy obejmujące wąskie szpary powiekowe, brak rynienki podnosowej, wąską górną czerwień wargową,
- wrodzone wady rozwojowe, jak np. rozszczep podniebienia, wady w budowie organów (nerek, ucha, serca itp.),
- opóźnienia rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka.
W ostatnich latach dokonano kolejnych odkryć na temat wpływu ekspozycji na alkohol w okresie prenatalnym. Odkryto na przykład, że rozwój dziecka narażonego na kontakt z alkoholem w okresie prenatalnym zależy od wielu czynników. Poza ilością i częstością picia alkoholu, znaczenie ma wiek i stan zdrowia kobiety w ciąży, jej sposób odżywiania, styl życia, jaki prowadzi, a także poziom wykształcenia [1]. Skutki ekspozycji na alkohol w okresie płodowym mogą być zatem różne u różnych dzieci. Nawet nieduże dawki alkoholu wypijane przez matkę w ciąży mogą jednak przyczyniać się do uszkodzenia mózgu oraz ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Dzieci po prenatalnej ekspozycji na alkohol nie zawsze przy tym mają widoczne zmiany w wyglądzie zewnętrznym. Doświadczają natomiast zaburzeń rozwojowych, takich jak zaburzenia rozwoju społeczno-emocjonalnego czy zaburzenia rozwoju poznawczego (deficyty uwagi, trudności uczenia się). Wszelkie zaburzenia powstałe pod wpływem działania alkoholu na rozwój dziecka w życiu płodowym nazwano Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych – FASD (z ang. Fetal Alcohol Spectrum Disorder), jest ono określeniem szerszym niż płodowy zespół alkoholowy (FAS).
FASD jest aktualnie najczęściej występującym niegenetycznym zaburzeniem neurorozwojowym. Występuje ponad 10 razy częściej niż zespół Downa.
FASD charakteryzują m.in:
- uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (mózgu i rdzenia kręgowego),
- zaburzenia neurologiczne,
- opóźnienie rozwoju fizycznego i psychicznego,
- zaburzenia zachowania,
- niepełnosprawność intelektualna,
- nadpobudliwość psychoruchowa,
- wady rozwojowe (m.in. serca i stawów),
- zaburzenia wzrostu,
- zmiany w budowie twarzy,
- małogłowie.
Objawy FASD mogą występować w bardzo różnym nasileniu. Dzieci otrzymujące taką samą diagnozę mogą więc bardzo różnić się natężeniem i rodzajem objawów. Skutkiem tych nieprawidłowości mogą być u dziecka zaburzenia mowy, problemy z koncentracją uwagi, z pamięcią, z prawidłowym przetwarzaniem bodźców słuchowych i wzrokowych, a co za tym idzie – z uczeniem się. Mogą temu towarzyszyć problemy w orientacji w czasie i przestrzeni, z właściwą oceną sytuacji i koordynacją ruchową. Niestabilność emocjonalna i słabsza samokontrola prowadzą z kolei do zwiększonej impulsywności. Wszystko to sprawia, że dziecko narażone jest na trudności w relacjach z innymi ludźmi, w funkcjonowaniu społecznym oraz w edukacji szkolnej.
Deficyty związane ze Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych (FASD) mają zatem wpływ na rozwój intelektualny oraz społeczny dziecka zarówno w okresie dziecięcym, jak także w okresie dorastania i po osiągnięciu dorosłości. Im szybciej zostanie dziecku postawiona prawidłowa diagnoza, tym szybciej może ono być objęte odpowiednim wspomaganiem rozwoju. Specjalistyczne wsparcie oraz stabilne i bezpieczne środowisko rodzinne zwiększają jego szanse na lepszy rozwój i złagodzenie trudności doświadczanych w codziennym życiu.
Zespołowi FASD można jednak w 100% zapobiec. Wystarczy zachować abstynencję w czasie ciąży.
