Powszechnie wiadomo, że picie alkoholu nie jest obojętne dla organizmu. Alkohol wpływa na zachowanie osoby pijącej, ale może także przyczyniać się do rozwoju wielu chorób, prowadzących do przedwczesnej umieralności.
Im więcej wypijamy i częściej sięgamy po alkohol, tym istotniej rośnie ryzyko rozwoju wielu schorzeń. Ich rodzaj i stopień nasilenia zależą m.in. od wypijanej dawki, czasu używania, płci czy też predyspozycji indywidualnych (takich jak wiek, masa ciała, ogólny stan zdrowia, wydolność wątroby, model odżywiania, praca itp.).
Choroby nowotworowe to poważne schorzenia o przewlekłym przebiegu i – w wielu przypadkach – niepomyślnym rokowaniu. Istnieje wiele czynników odpowiedzialnych za ich rozwój, a znajomość tych przyczyn może skutecznie zmniejszyć ryzyko zachorowania. Przeprowadzone badania w większości wykazują, że ludzie nie zdają sobie sprawy ze związku między piciem alkoholu a niektórymi rodzajami raka. Poziom wiedzy różni się jednak w zależności od rodzaju nowotworu [1]. Jeśli rak wątroby jest kojarzony z piciem alkoholu przez znaczny odsetek badanych, to w przypadku raka piersi wiedza ta jest niewielka [2]. Tymczasem już kilka dekad temu potwierdzono, że alkohol sprzyja rozwojowi wielu nowotworów, nie tylko wątroby. Obecnie nie ma wątpliwości co do tego, że picie alkoholu ma bezpośredni związek z występowaniem określonych typów nowotworów. W większości dotyczą one układu pokarmowego, górnych dróg oddechowych, ale również innych narządów– np. piersi.
Nowotwory wargi, jamy ustnej, gardła i krtani
Konsumpcja alkoholu zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory górnego odcinka przewodu pokarmowego oraz krtani. W jednym z przeprowadzonych badań stwierdzono, że już spożywanie 10 g czystego alkoholu dziennie (taka ilość znajduje się w 200 ml pięcioprocentowego piwa, 100 ml wina lub 25 g wódki) przyczynia się do zachorowania na raka jamy ustnej [3]. Zbliżone dawki alkoholu mogą przyczyniać się do rozwoju raka gardła. Z umiarkowanym (poniżej 20 g czystego alkoholu dziennie wg przyjętych w badaniu kryteriów, czyli poniżej dwóch standardowych drinków alkoholowych) oraz intensywnym piciem (powyżej 50 g dziennie j.w.) znacznie wzrasta prawdopodobieństwo rozwoju raka krtani [4].
Rak przełyku
Ryzyko zachorowania na raka płaskonabłonkowego przełyku, który w 2020 r. na świecie stanowił znaczny odsetek nowotworów związanych ze spożywaniem alkoholu, znacznie wzrasta przy dawce 10 g czystego alkoholu dziennie [5]. Zwiększa się ono wielokrotnie przy jednoczesnym spożywaniu napojów alkoholowych i paleniu tytoniu.
Nowotwory okrężnicy i odbytnicy
Codzienne picie nawet jednego drinka (10 g czystego alkoholu) może przyczynić się do rozwoju raka jelita grubego [6]. Regularne picie alkoholu może również zwiększać ryzyko wystąpienia zmian przedrakowych w okrężnicy oraz gruczolaka jelita grubego [6]. Zależność taką odnotowano przy spożywaniu 25 g alkoholu dziennie [7] (taka ilość znajduje się w 500 ml pięcioprocentowego piwa, 250 ml wina lub k.. 62 g wódki).
Rak wątroby
Najczęstszym podtypem raka wątroby jest rak wątrobowokomórkowy (HCC). Szacuje się, że ok. 155 tysięcy przypadków tego nowotworu w 2020 r. można przypisać spożywaniu napojów alkoholowych. Już 10 g czystego alkoholu dziennie wiąże się ze wzrostem ryzyka wystąpienia HCC [8].
Rak piersi
Toksyczne działanie alkoholu i jego metabolitu prowadzi z jednej strony do powstawania komórek nowotworowych, z drugiej – utrudnia ich usuwanie przez organizm. W przypadku raka piersi znaczenie mają również powodowane przez etanol zaburzenia hormonalne. Badania wskazują, że picie napojów alkoholowych istotnie zwiększa ryzyko rozwoju raka piersi z receptorami hormonalnymi. Niektóre z podtypów raka piersi zbudowane są z komórek nowotworowych z nadekspresją genu HER2 prowadzącą do znacznie szybszego podziału komórkowego, a co za tym idzie – wzrostu i przerzutowości guza. Alkohol może zwiększać poziom estrogenów i innych hormonów wpływających na pojawianie się i rozrost raka piersi z receptorem hormonalnym. Może również zwiększać ryzyko raka piersi, uszkadzając DNA w komórkach. Przeprowadzono już również nieco badań na temat związku picia alkoholu z ryzykiem nawrotu choroby, gdzie wykazano, że picie nawet kilku napojów alkoholowych tygodniowo (trzy do czterech drinków) zwiększa ryzyko nawrotu raka piersi u kobiet. W 2020 r. rak piersi u kobiet stanowił trzecią co do częstości występowania liczbę przypadków nowotworów związanych z piciem alkoholu. Okazuje się, że wzrost ryzyka zachorowania na raka piersi zaobserwowano już przy spożywaniu 10 g czystego alkoholu dziennie [9].
Rak żołądka
Spożywanie alkoholu może zwiększać zagrożenie rakiem żołądka. Znaczny wzrost ryzyka zachorowania na ten rodzaj nowotworu wykazano w przypadku picia intensywnego, które zdefiniowano jako konsumpcję powyżej 45 g czystego alkoholu dziennie [10] (taka ilość znajduje się w 900 ml pięcioprocentowego piwa, 450 ml wina lub ok. 112 g wódki).
Rak trzustki
W przypadku intensywnego picia alkoholu zaobserwowano znaczący wzrost zagrożenia rozwojem nowotworu trzustki. Nowotwory tego narządu łączą się z niekorzystnym rokowaniem i wysoką śmiertelnością.
Inne typy raka
Uważa się, że spożywanie alkoholu może zwiększać ryzyko rozwoju raka płuc, pęcherzyka żółciowego, prostaty oraz czerniaka złośliwego. Obserwacje te wymagają potwierdzenia w różnych populacjach i dalszych badań. Wiadomo jednak, że picie alkoholu negatywnie wpływa na procesy odpornościowe, zaangażowane we wczesne niszczenie pojawiających się u każdego człowieka komórek nowotworowych.
Dane statystyczne wskazują, że picie alkoholu jest odpowiedzialne za ok. 4% zachorowań na nowotwory diagnozowanych corocznie na całym świecie. Szacuje się, że ponad 100 tysięcy przypadków w 2020 r. było spowodowanych umiarkowanym piciem [11] stanowiącym równowartość poniżej dwóch standardowych drinków alkoholowych dziennie [12].
Przeprowadzone w tym samym roku badania dotyczące rakotwórczego działania alkoholu, które obejmowały nie tylko umiarkowanych konsumentów, ale także osoby pijące problemowo, pokazały, że picie alkoholu przyczyniło się do ponad 740 tysięcy zachorowań na nowotwory [13].
W zależności od przyjętych wartości, intensywność picia alkoholu bywa różnie kategoryzowana. W cytowanym wyżej badaniu opublikowanym w Lancet w 2021 r. przyjęto jako definicję picia umiarkowanego spożywanie poniżej 20 g etanolu dziennie, ryzykownego 20–60 g dziennie i ciężkiego/intensywnego powyżej 60 g dziennie.
Należy wyraźnie podkreślić, że każda ilość alkoholu może wiązać się z rozwojem niektórych nowotworów. Nie określono poziomu spożycia, które jest bezpieczne dla zdrowia. Co również istotne, każdy rodzaj alkoholu, zarówno piwo, wino, jak i wódka, zwiększa ryzyko wystąpienia tych ciężkich i trudnych w leczeniu schorzeń. Podobnie jak w przypadku wielu chorób profilaktyka pozostaje najskuteczniejszą metodą ograniczania negatywnych skutków spożywania alkoholu. Świadomość ryzyka związanego z alkoholem i zmniejszenie ogólnego spożycia mogą znacznie zmniejszyć zagrożenie nowotworami. Warto podkreślić, że w przypadku wielu chorób nowotworowych dostępne są w Polsce badania przesiewowe, pozwalające na wczesne wykrycie raka, a co za tym idzie – znacznie zwiększają szansę na pełne wyleczenie. Regularne wykonywanie kolonoskopii, cytologii szyjki macicy, USG piersi czy mammografii istotnie poprawia skuteczność terapii chorób nowotworowych, dzięki włączeniu jej na wczesnym etapie.
