Prowadzenie pojazdu pod wpływem alkoholu tworzy realne zagrożenie dla życia i zdrowia użytkowników dróg. Wiąże się z konsekwencjami prawnymi. Z czym należy się liczyć popełniając przestępstwo prowadzenia w stanie nietrzeźwości?
Artykuł 178a kodeksu karnego odnosi się do dwóch czynów zabronionych, dla których elementem wspólnym jest stan nietrzeźwości wywołany alkoholem lub pozostawanie pod wpływem środka odurzającego. Stan nietrzeźwości jest okolicznością niebudzącą wątpliwości i, wbrew potocznemu wyobrażeniu, może być także ustalony bez badania krwi czy składu wydychanego powietrza, na podstawie zeznań świadków (więcej na ten temat znajdziesz w artykule Rozróżnienie pomiędzy wykroczeniem a przestępstwem w kontekście prowadzenia pojazdów przez osoby pod wpływem alkoholu). Trudniejsze do ustalenia jest pozostawanie pod wpływem środków odurzających. Substancji zaliczanych do tej kategorii jest bardzo dużo. Wiele z nich nie zostało dobrze zbadanych, więc nie zawsze można określić skutki, jakie powodują konkretne środki odurzające.
Prowadzenie pojazdu przez osoby będące pod wpływem alkoholu może być rozpatrywane jako przestępstwo albo wykroczenie – wynika to z art. 178a kodeksu karnego i art. 87 kodeksu wykroczeń. Kwalifikacja zależy od zawartości alkoholu we krwi albo w powietrzu wydychanym przez kierowcę. Wykroczenie stanowi tzw. stan po użyciu alkoholu wtedy, gdy zawartość alkoholu w organizmie kierowcy wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi od 0,2‰ do 0,5‰ alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu od 0,1 mg do 0,25 mg alkoholu w 1 dm3. „Stan po użyciu alkoholu” został zdefiniowany w art. 46 ust. 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. (Dz. U. z 2023 r. poz.165 z późn. zm.) o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.
Stan nietrzeźwości oznacza natomiast, że zawartość alkoholu w organizmie kierowcy wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu albo obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3. Zgodnie z art. 178a kodeksu karnego prowadzenie pojazdu przez osobę w stanie nietrzeźwości jest przestępstwem umyślnym. Oznacza to, że sprawca rozpoczynając jazdę był świadomy, iż znajduje się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego i z tą świadomością rozpoczął jazdę. Co jest zatem przestępstwem? Jest to zarówno prowadzenie przez osobę nietrzeźwą pojazdu mechanicznego, jak i innego pojazdu, np. roweru, żaglówki. Pojazdem mechanicznym jest pojazd poruszający się dzięki pracy wbudowanego silnika. Pozostaje odpowiedzieć na pytanie, jak rozumieć „prowadzenie pojazdu”. W przepisie art. 178a kodeksu karnego, podobnie jak w art. 87 kodeksu wykroczeń, użyto czasownika „prowadzi”, co oznacza, że sprawca wprawił silnik i pojazd w ruch. Uruchomienie silnika bez zamiaru włączania się do ruchu nie jest traktowane jako prowadzenie pojazdu. Podobnie jest w sytuacji, gdy idący prowadzi rower czy motocykl, wówczas pojazdy te poruszane są siłą mięśni, a osoba, która taki pojazd prowadzi, uczestniczy w ruchu tak jak pieszy. Za przestępstwo z art. 178a kodeksu karnego odpowiadał będzie natomiast nietrzeźwy kierowca jadący pojazdem holowanym, mimo że taki samochód, ciągnięty za pomocą liny holowniczej, nie porusza się dzięki pracy własnego silnika. Jednak kierowca pojazdu holowanego wykonuje niemal wszystkie czynności, jakie związane są z prowadzeniem pojazdu, kontroluje prędkość, operuje kierownicą oraz sygnalizuje manewry innym uczestnikom ruchu. Wreszcie, nie będzie odpowiadała karnie osoba, która podróżowała z nietrzeźwym kierowcą jako pasażer (niezależnie od tego, czy sama jest trzeźwa). Jednak osoba, która udostępniła osobie nietrzeźwej pojazd, może już odpowiadać jako pomocnik [1].
Kierowca nietrzeźwy lub będący pod wpływem środka odurzającego podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Jednak art. 178a § 4 kodeksu karnego wprowadza zaostrzoną odpowiedzialność karną dla osób, które zostały wcześniej prawomocnie skazane za prowadzenie pojazdu mechanicznego znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. W przypadku popełnienia czynu określonego w omawianym przepisie kodeksu karnego zagrożeniem jest dożywotni zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych. Obowiązek orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych dożywotnio zachodzi również w niektórych przypadkach [2] w razie ucieczki kierowcy z miejsca zdarzenia [3]. Za złamanie zakazu prowadzenia pojazdów, który został orzeczony w związku ze skazaniem za przestępstwo określone w art. 178a kodeksu karnego, grozi odpowiedzialność karna określona w art. 244 kodeksu karnego za tzw. niestosowanie się do orzeczonych środków karnych. Ustawa wskazuje tu na karę pozbawienia wolności w wymiarze od 3 miesięcy do 5 lat [4].
