Zdrowienie to zmiana sposobu myślenia, zachowania, systemu wartości. Każda zmiana wymaga czasu i naturalne jest, że mogą się pojawiać tendencje do stosowania znanych wcześniej strategii (niekoniecznie korzystnych).
Dlatego nawrót należy traktować jako jeden z elementów powrotu do zdrowia, który przebiega indywidualnie, u każdej osoby inaczej. Ważne jest, aby osoba miała świadomość swojego potencjału, czyli tego, co może jej pomóc w utrzymaniu zdrowego stylu życia (co potrafi robić, czego może się nauczyć, kto może być pomocny). Z drugiej strony istotna jest też znajomość czynników ryzyka, czyli czego, kogo, jakich miejsc i okoliczności unikać).
Powodów, dla których ludzie wpadają w pułapkę uzależnienia, jest wiele. Dlatego też nie ma jednego prostego rozwiązania na poradzenie sobie z nim raz na zawsze. Oczywiście są osoby, którym udaje się wprowadzić trwałe zmiany w sposobie życia bez alkoholu, ale w procesie zdrowienia mogą zdarzać się tak zwane nawroty. Pojęcie to jest różnie rozumiane:
- jako napicie się po okresie abstynencji, czyli tzw. wpadka;
- jako powrót do używania tak samo intensywnego, jak przed okresem abstynencji;
- codzienne używanie alkoholu na poziomie picia ryzykownego;
- proces, który stopniowo prowadzi do picia alkoholu, polegający na powrocie do określonego sposobu funkcjonowania (spędzania czasu, odwiedzania miejsc, kontaktu z osobami używającymi, okoliczności sprzyjających piciu);
- konsekwencje picia, które prowadzą do przerwania leczenia uzależnienia1.
Ważne, aby osoba z problemem uzależnienia rozumiała i rozpoznawała, jakie okoliczności mogą ją prowokować do picia alkoholu, czyli jak reagować w określonych sytuacjach (np. radzić sobie z trudnościami, ze stresem, sytuacjami konfliktowymi, presją otoczenia), czego/kogo unikać, a jakie zachowania pielęgnować (np. korzystać ze wsparcia w sytuacji napięcia, lęku, obniżonego nastroju). Ryzyko powrotu do używania alkoholu jest związane najczęściej z nieumiejętnością radzenia sobie w sytuacjach trudnych, w takich, które zwiększają prawdopodobieństwo sięgnięcia po alkohol, jak np.:
- bagatelizowanie ryzyka;
- nieadekwatne poczucie mocy;
- brak zdolności radzenia sobie;
- przekonanie o pozytywnym wpływie alkoholu.
Jeżeli osoba nie potrafi rozpoznawać sygnałów, które pomogłyby jej odpowiednio zareagować, aby nie narażać się na ryzyko powrotu do zachowań nałogowych, może dojść do utraty kontroli.
Ważne jest również, aby osoba pijąca w sposób problemowy lub osoba z uzależnieniem rozumiała, jaką funkcję pełni dla niej alkohol. Może to być m.in. sposób na:
- większą śmiałość i łatwość nawiązywania kontaktów;
- rozluźnienie i swobodę na spotkaniach towarzyskich;
- radzenie sobie ze stresem;
- „znieczulenie”, kiedy doświadcza bolesnych uczuć, nieprzyjemnych emocji;
- wzmocnienie pozytywnych doznań.
Oczywiście jest to złudne. Pod wpływem alkoholu człowiek może subiektywnie odczuwać większą swobodę w kontaktach, rozluźnienie, odczuwać mniej bólu czy euforię. To nie jest równoznaczne z realną zmianą. Wręcz przeciwnie, pewne deficyty ulegają pogłębieniu, a problemów i dyskomfortu zaczyna być coraz więcej. Jednocześnie pojawia się schemat, że picie alkoholu pomaga i łatwo wpaść w pułapkę „radzenia sobie” za jego pomocą.
Rozumienie tego, po co pije się alkohol, może być punktem wyjścia do tego, aby znaleźć alternatywę. Na przykład, jeżeli komuś alkohol pomaga redukować napięcie, to warto, aby doświadczał, jak w zdrowy, satysfakcjonujący sposób zaspokajać na trzeźwo oczekiwane efekty działania używki. Sposobem na złagodzenie napięcia może być regularna aktywność fizyczna (jazda na rowerze, spacery, pływanie), która powoduje wzrost produkcji endorfin, odpowiadających za dobre samopoczucie.
Na co jeszcze zwrócić uwagę?
Po alkohol częściej sięgają osoby mające problemy ze snem, dlatego może być potrzebna konsultacja z lekarzem, aby znaleźć przyczynę i pomoc w poradzeniu sobie z bezsennością. Podobnie u osób, u których picie alkoholu ma podłoże depresyjne, wydaje się wskazane wsparcie farmakologiczne, aby alkohol nie zastępował lekarstwa.
O co zadbać? Co sprzyja utrzymaniu zdrowia?
- z badań wynika, że częściej wracają do problemu uzależnienia osoby samotne niż osoby posiadające wsparcie;
- stabilność zawodowa i ekonomiczna;
- system wsparcia społecznego;
- umiejętność radzenia sobie z sytuacjami stresującymi;
- zdolności organizacyjne;
- planowanie działań w sytuacji ryzyka nawrotu;
- wytrwałość w działaniu;
- stawianie sobie celów i nastawienie na ich realizację;
- tolerancja na frustrację;
- poczucie własnej skuteczności.
Bez względu na okoliczności życiowe, wydaje się, że najważniejsza jest gotowość do szukania pomocy i korzystania z niej.
Uzależnienie jest procesem, zdrowienie jest procesem i nawrót również jest procesem. To oznacza, że nie pojawia się nagle, niespodziewanie. Rozumienie siebie, swoich motywacji i sposobów ich zaspokajania, wydaje się kluczowe, jeśli chodzi o sposób używania alkoholu. Ważne, aby umieć rozpoznawać sygnały świadczące o ryzyku wystąpienia problemów wynikających z picia oraz odpowiednio wcześnie rozpoznawać zagrożenia powrotu do picia problemowego.
